Zeven simpele filosofische inzichten voor een goed leven.

Inhoudsopgave

Wat is een goed leven?
Inzicht 1: Focus op wat je kunt controleren (de tweedeling van controle)
Inzicht 2: Leef in overeenstemming met de natuur en de rede.
Inzicht 3: Accepteer en aanvaard het lot (Amor Fati).
Inzicht 4: Omarm je sterfelijkheid (Memento Mori)
Inzicht 5: Leef in het hier en nu en pluk je dag (Carpe Diem)
Inzicht 6: Koester je verlangens: meer staat niet gelijk aan beter.
Inzicht 7: Omarm een houding die het beste haalt uit alles wat er gebeurt.

De afgelopen jaren ben ik mij meer gaan verdiepen in de stoïjcijnse levensfilosofie. Ik las onder andere de boeken Flow en Drive van Mark Tuitert, The Daily Stoic: 366 meditations on Wisdom, Perseverance, and the art of living van Ryan Holiday, The Everyday Stoic van William Mulligan én Meditations van Marcus Aurelius. Daarnaast ben ik meer tijd gaan bestuderen aan het luisteren naar diverse podcasts op dit gebied. Dat deed ik vaak wandelend, om vervolgens mijn inzichten op papier uit te schrijven. Deze tijd van introspectie, waarbij ik de materie gebruikte om een diepgaand zelfonderzoek uit te voeren, beschouwde ik als zeer waardevol. Het bracht mijn motieven en beweegredenen als mens eenvoudig in beeld – wat een kader biedt voor het leven van een goed leven.

Wat is een goed leven?

Volgens de stoïcijnse filosofie draait een goed leven om innerlijke rust, deugdzaam handelen, en het accepteren van wat je niet kunt veranderen. De stoïcijnen benadrukken dat geluk niet afhangt van externe omstandigheden, maar van je innerlijke houding ten opzichte van die van je omstandigheden. Een goed leven is er een waarin je je gedachtes, handelingen en emoties in lijn brengt met de natuur en de rede. Het fascineert mij enorm om te merken dat enkele filosofische inzichten enorm kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van meer innerlijke rust en mentale veerkracht. Het geeft een krachtig gevoel om beter onderscheid te kunnen maken tussen zaken die je wel kunt beïnvloeden, en zaken die niet aan jou zijn. Door regie en verantwoordelijkheid te nemen voor beheersbare aspecten, en tegelijkertijd beter te leren accepteren wat je kan controleren (reacties van andere, externe zaken, etc.) ervaar je al snel meer stabiliteit.

Hieronder deel ik graag 7 belangrijke inzichten uit de stoïcijnse filosofie die helpen om concreet invulling te geven aan een goed leven.

Inzicht 1: Focus op wat je kunt controleren (de tweedeling van controle)

Hoe meer wij proberen controle te krijgen over ons leven, hoe minder controle wij ervaren. Hoe meer we realiseren dat wij in werkelijkheid zeer weinig controle hebben, hoe minder we worstelen en hoe minder wij ons zorgen maken.

‘’Je kunt dansen in de regen, of mokken in de regen, het zal hoe dan ook regenen’’.

Stoïcijnen, zoals Epictetus, benadrukken dat er een fundamenteel onderscheid is tussen wat binnen onze controle ligt (zoals onze gedachten, overtuigingen en handelingen) en wat buiten onze controle ligt (zoals de acties van anderen, het weer, en onze uiteindelijke dood). Volgens de stoïcijnen moeten we ons richten op het beheersen van onszelf en leren accepteren wat we niet kunnen veranderen. Door alleen te handelen op basis van wat er binnen je macht ligt en de rest te accepteren, kun je een gevoel van innerlijke vrijheid en gemoedsrust bereiken.

‘’Het gaat er niet om wat er met je gebeurt, maar hoe je erop reageert’’ – Epictetus.

Jij bent diegene die er verantwoordelijk voor is om je eigen ervaringen en gekozen perspectief te sturen. Maak elke dag een bewuste keuze over hoe jij reageert op situaties, in plaats van je zorgen te maken over de uitkomst daarvan.

Wat je aandacht geeft groeit: Je kunt je brein (en mindset) dusdanig trainen dat je jezelf aanleert om meer te kijken naar de positieve ervaringen in het leven. In het kort: Focus je op zaken die er niet zijn, wat er ontbreekt of wat je graag zou willen? Dan roep je meer van deze ‘tekortkomende emoties’ op. Focus jij je daarentegen meer op positieve dingen, dan groeit dit gevoel en ga je vanzelf het moois in andere dingen zien. Dit betekent echter niet dat je het slechte niet toelaat, of gaat onderdrukken. Het betekent simpelweg dat je jouw emoties toe laat, er ruimte voor maakt, maar er bewust voor kiest om je hier niet hoofdzakelijk door te laten leiden. Focus op een goed leven, en je hebt een goed leven. En dat begint door je te focussen op de dingen die je kunt controleren.

Inzicht 2: Leef in overeenstemming met de natuur en de rede.

De stoïcijnen geloven dat de mens deel uitmaakt van de natuur en dat de rede (het geestelijke vermogen van de mens) het onderscheidende kenmerk van de mens is. Een goed leven is er een waarin je handelt volgens deze natuurlijke rede. Dit betekent dat je je leven baseert op de vier kardinale deugden: wijsheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing. Materiële rijkdom en status worden hier buiten beschouwing gelaten – ze zijn niet intrinsiek goed of slecht, maar alleen waardevol afhankelijk van hoe ze worden gebruikt.

“Stop met discussiëren over wat een goed mens zou moeten zijn en wees er een.”
— Marcus Aurelius, Meditations 10.16

Deze quote benadrukt de stoïcijnse kernwaarde van directe actie: in plaats van na te denken over hoe je een goed mens kunt zijn, moet je dat gewoon in de praktijk brengen. In het hier en nu. Het stoïcisme moedigt aan om in harmonie te leven met de natuur door de tijd die je hebt gekregen goed te benutten. In plaats van je zorgen te maken over externe successen of mislukkingen, wordt je aangeraden om deugdzaam te handelen en je te richten op wat binnen je controle ligt; namelijk je eigen acties en keuzes.

“Als het niet juist is, doe het dan niet; als het niet waar is, zeg het dan niet.” – Marcus Aurelius, Meditations 12.1

Deze eenvoudige richtlijn moedigt aan tot eerlijkheid en rechtvaardigheid, belangrijke deugden in het stoïcisme.

De stoïcijnse erecode:

Leef vanuit de waarheid en heb deze lief.
Wees rechtvaardig, eerlijk en respectvol tegen andere zonder er iets voor terug te verwachten.
Overwin je angsten en wees moedig. Spreek en draag jezelf uit naar buiten toe. Maak kenbaar waar jij voor staat. Wees de authentieke jij.
Disciplineer jezelf en overwin je verlangens: dat geeft je vrijheid.

Inzicht 3: Accepteer en aanvaard het lot (Amor Fati).

Friedrich Nietzsche introduceerde het concept van Amor Fati – liefde voor het lot. Dit betekent dat je het leven aanvaard zoals het is, inclusief de uitdagingen en tegenslagen waar je voor staat, en deze zelfs verwelkomt als een essentieel onderdeel van je bestaan. De stoïcijnen besteden hier ook veel aandacht aan. Het stoïcisme noemt dit de ‘kunst van het berusten’: het aanvaarden van de strijd tegen elk klein dingetje.

‘’Probeer niet dat alles gebeurt zoals je zou willen, maar wens liever dat alles gebeurt zoals het werkelijk zal gebeuren. Dan zal je leven goed stromen’ – Epictetus.

De stoïcijnen leren je om met de stroming van het leven mee te bewegen door de werkelijkheid te accepteren. In gedachte hebben wij vaak een bepaald pad uitgestippeld voor onszelf, maar dit wordt helaas zelden de werkelijkheid. Hoe beter wij in staat zijn om ons flexibel op te stellen, en ons mee te bewegen met de realiteit, hoe minder stress en pijn wij ervaren. Wij denken vaak recht te hebben op een bepaalde uitkomst, simpelweg omdat wij vinden dat we iets verdienen. Het liefste meer én beter. Als onze huidige ervaringen dan niet overeenkomen met dit beeld zijn we geneigd om hiertegen weerstand te bieden. Het vechten en het bieden van weerstand lijkt op het eerste oog een werkende strategie, maar het put ons uit en kost enorm veel energie.

Een mooi metafoor hierin vind ik die van een strandbal. Denk maar eens aan de hoeveelheid moeite die iemand moet doen om een strandbal onder water te drukken. Hoe meer druk en weerstand; hoe hoger deze met dezelfde hoeveelheid energie terug omhoog knalt. Heb je lot lief, en maak er het beste van. Veel keus is er uiteindelijk toch niet… 🙂

Advies van de stoïcijnen:

Probeer moeilijke situaties te zien als kansen voor groei en leer ervan in plaats van ze te vrezen of vermijden. Dit kan helpen om veerkrachtig te blijven in het licht van tegenslagen. Accepteer je werkelijkheid. Juist wanneer deze anders loopt dan gewenst. Hervind en herpak jezelf, en gebruik je flexibele open mindset voor het aanpassen van jouw plan.

Wat probeert deze situatie mij duidelijk te maken?
Op welke helpende manier kan ik hier nog meer naar kijken/mee omgaan?

Inzicht 4: Omarm je sterfelijkheid (Memento Mori)

Stoïcijnen oefenen regelmatig met de gedachte aan de dood (Memento Mori) om waardering voor het leven te ontwikkelen en zich bewust te blijven van de eindigheid van het bestaan. Dit helpt hen niet alleen om alles beter in perspectief te plaatsen, maar ook om meer in het moment te leven; het leven niet voor lief te nemen, en je focus te verleggen op datgene wat er echt toe doet. Door regelmatig te reflecteren op de tijdelijke aard van het leven, kun je beter prioriteiten stellen en betekenisvolle keuzes maken, zonder je te verliezen in triviale zaken.

‘’Je zou het leven nu kunnen verlaten. Laat dat bepalen wat je doet, zegt en denkt’’ – Marcus Aurelius.

In het boek meditations komt Marcus Aurelius regelmatig terug op de dood. Hij herinnert ons eraan dat we geen 1000 jaar te leven hebben en dat de urgentie hier ligt besloten in het het heden. ‘Terwijl je leeft en het nog kan: wees een goed persoon’.

William Mulligan schetst ook een helder beeld uit het boek ‘the everyday stoic’: ‘De dood is niet onze vijand: een verspild leven wel. Want de dood is gegarandeerd en daarmee oncontroleerbaar, en het andere ligt wél binnen onze beïnvloedbare kaders’’. Er zal altijd een laatste dag zijn waarop we een vriend knuffelen, een bepaalde maaltijd koken, de wolken bekijken of andere zakendoen. Of het een goede of een slechte ervaring is: alles kent een eindtijd. Door ons dagelijks te blijven beseffen dat vele zaken er eigenlijk niet toe doen, voorkomen we dat we vast komen te zitten in een mentale strijd verwikkeld met onvoltooide verwachtingen ten aanzien van de toekomst

Inzicht 5: Leef in het hier en nu en pluk je dag (Carpe Diem)

Het principe van Carpe Diem dat vertaald wordt als ‘pluk de dag’, wordt vaak geassocieerd met het idee dat je volop van het moment moet genieten en kansen moet grijpen. In de stoïcijnse filosofie krijgt dit concept echter een meer filosofische en introspectieve invulling dan het hedonistische idee van ‘simpelweg genieten van het moment’. Voor de stoïcijnen betekent carpe diem niet simpelweg genieten van het moment, maar bewust in het heden leven, je tijd waarderen en deugdzaam handelen. Het is een uitnodiging om je tijd verstandig te gebruiken, omdat het leven kort en onvoorspelbaar is. Het idee is om niet te wachten op een beter moment, maar nu te handelen in overeenstemming met je waarden en de natuur.

Toepassing van Carpe Diem volgens de stoïcijnen:

Wees aanwezig in je dagelijks leven: Stop met piekeren over de toekomst of het verleden. Richt je aandacht op wat je nu aan het doen bent en probeer dat zo goed en deugdzaam mogelijk te doen. Dit kan betekenen dat je volledige aandacht besteedt aan je werk, je relaties, of een gesprek, zonder je gedachten te laten afdwalen.

Neem verantwoordelijkheid voor je acties: In plaats van passief te wachten op betere omstandigheden of uitstelgedrag te vertonen, onderneem je direct actie en handel je in overeenstemming met je waarden. Stel jezelf de vraag: “Wat kan ik nu doen om dichter bij een deugdzaam leven te komen?”

Accepteer de vergankelijkheid van het leven: Marcus Aurelius benadrukte dat we ons altijd bewust moeten zijn dat de dood nabij kan zijn. Dat besef moet niet leiden tot angst, maar tot een bevrijdend gevoel. Het helpt je om prioriteiten te stellen en onnodige zorgen los te laten. Leef elk moment alsof het je laatste zou kunnen zijn, niet door te zoeken naar genot, maar door je tijd betekenisvol en deugdzaam te besteden. Probeer elke dag iets te doen dat bijdraagt aan je persoonlijke groei of dat waarde toevoegt aan het leven van anderen.

Inzicht 6: Koester je verlangens: meer staat niet gelijk aan beter.

Hoe meer je iets verlangt, hoe meer je aan jezelf toegeeft dat wat je nu hebt niet genoeg is. Volgens de stoïcijnen is het najagen van onbeperkte verlangens een vorm van slavernij. Wanneer je steeds meer wilt – meer geld, meer bezit, meer erkenning – raak je gevangen in een eindeloze cyclus van verlangen en teleurstelling. De stoïcijnen benadrukken daarom dat we onze verlangens moeten beperken en ons moeten richten op wat werkelijk essentieel is voor een goed leven: deugd en innerlijke rust.

“Het is niet de man die te weinig heeft, maar de man die meer verlangt, die is arm.” – Seneca.

In de zoektocht naar meer en beter, gaan we voorbij aan hetgeen wat er al die tijd al voor onze neus lag. We zien het niet meer, omdat we denken dat we meer nodig hebben. Een belangrijk stoïcijns inzicht is dat meer bezitten of meer bereiken niet noodzakelijk leidt tot een beter of gelukkiger leven. Integendeel, het najagen van steeds meer kan zelfs leiden tot meer stress, onrust en verlies van focus op wat echt belangrijk is. Volgens de stoïcijnen ligt de sleutel tot een goed leven ineenvoud en het waarderen van datgene wat je al hebt. Het gaat om de kwaliteit van je verlangens, niet om hun kwantiteit. Er is in werkelijkheid weinig écht nodig voor een prettig leven.

“Er is heel weinig nodig om een gelukkig leven te leiden; het zit allemaal in jezelf, in je manier van denken.” – Marcus Aurelius.

Marcus Aurelius benadrukt dat geluk niet afhankelijk is van externe omstandigheden, maar van onze innerlijke houding. We hebben weinig materiële zaken nodig om gelukkig te zijn, want het draait om hoe we de wereld en onze plaats daarin zien. Door onze geest te trainen en de juiste manier van denken te ontwikkelen, kunnen we tevreden zijn met minder.

‘’Geluk is niet afhankelijk van externe dingen, maar van onze kijk erop’’ – Seneca.

Inzicht 7: Omarm een houding die het beste haalt uit alles wat er gebeurt.

De stoïcijnen geloven sterk in een levenshouding die ernaar streeft het beste te halen uit alles wat er gebeurt – ongeacht de geldende omstandigheden (positief of negatief). Dit komt voort uit hun overtuiging dat we geen controle hebben over externe gebeurtenissen, maar wel over hoe we op die gebeurtenissen reageren.

‘’Het is niet wat je overkomt, maar hoe je erop reageert dat telt’’ – Epictetus.

De stoïcijnen benadrukken dat moeilijkheden en uitdagingen niet moeten worden gezien als obstakels, maar als kansen om te oefenen in deugden zoals moed, geduld en veerkracht. Het doel is om elke situatie, hoe moeilijk ook, te gebruiken om jezelf als persoon te verbeteren.

‘’Maak je geen zorgen over dingen die buiten je controle liggen. Doe wat je kunt met de dingen die wel binnen je controle liggen’ – Epictetus.